Τα παιδιά μελετούν, αλλά δεν κατανοούν

«Πολλές φορές διαβάζω και δεν καταλαβαίνω, όχι μόνο τους αρχαίους αλλά και αυτούς που είναι κάτι σαν… αρχαίοι – Καβάφη, Παπαδιαμάντη» (Ελευθερία, Γ΄ Λυκείου). «Όταν τα κείμενα είναι αρχαία με νέα ελληνικά μαζί, μου φαίνονται πολύ περίεργα. Δυσκολεύομαι να καταλάβω, θέλει πολλή ανάλυση. Θυμάμαι τον “Κρητικό” (σ.σ. Διον. Σολωμός), είδα κι έπαθα να βγάλω άκρη. Εκτός σχολείου, δε μ’ αρέσει να διαβάζω». (Βασίλης, Γ΄ Λυκείου). «Εξαιρώντας τα μαθήματα που μ’ ενδιαφέρουν για τις Πανελλήνιες, θα χρειαστώ περισσότερο χρόνο να κατανοήσω ένα κείμενο». (Δημήτρης, Β΄ Λυκείου). «Δυσκολεύομαι να γράψω. Δεν έχω ιδέες ή όταν έχω, δεν μπορώ να τις αναπτύξω. Έκθεση, πάω φροντιστήριο, μαθαίνω “πακέτα λέξεων”, τα γράφω. Άλλα βιβλία, ποτέ – μόνο Χάρυ Πόττερ παλιότερα. Προτιμώ ταινίες». (Σταύρος, Β΄ Λυκείου).

«Καταλαβαίνουν τα παιδιά όταν μελετούν;», το ερώτημα που θέσαμε σε εκπαιδευτικούς:

«Όχι! Κατηγορηματικά όχι!», θα πει χωρίς δεύτερη σκέψη η κ. Ευαγγελία Ρίζου, φιλόλογος και λυκειάρχης. Την άποψή της συμμερίζονται οι συνάδελφοί της φιλόλογοι, κ. Καίτη Σερέτη και Ευγενία Λέκκα, με πολυετή εμπειρία στις τρεις τάξεις του λυκείου. «Αρνητικά μπροστά στο συνεχές κείμενο τα παιδιά μας. Βαριούνται και φοβούνται. Η λεξιπενία ιδιαίτερα αισθητή, ενώ πρόβλημα υπάρχει τόσο στην κατανόηση, όσο και στις γνώσεις και την ορθογραφία», «χαρτογραφεί» την κατάσταση η λυκειάρχης. «Ό,τι έχει ιδιώματα ή πιο “υψηλό” λόγο το απορρίπτουν. Τους έδωσα τη “Χωματερή της Πληροφόρησης” του Γιανναρά για επεξεργασία και περίληψη στο σπίτι. Μόνο πέντε παιδιά το έφεραν. Για τους υπόλοιπους, εξαιρετικά δύσκολο. Όσο για “μαργαριτάρια”; Δεν τα προλαβαίνω. “Ο ήλιος βασιλεύει”, διαβάσαμε. “Τι ώρα της μέρας είναι”; ρωτάω. “Μεσημέρι”, “Γιατί;”, “Επειδή ο ήλιος είναι ψηλά, σα βασιλιάς”, η απάντηση μαθητών λυκείου!», σταχυολογεί στιγμιότυπα η κ. Σερέτη.

«Το επίπεδο εγγραμματισμού διαρκώς πέφτει στην Ελλάδα», σχολιάζει η κ. Λέκκα. «Οι ίδιοι κατεβάσαμε τον πύχη, απολαμβάνουμε την παιδεία που θέλουμε. Δεν ζητάμε πλέον δοκίμια από τα παιδιά, περιοριζόμαστε σε “πρακτικά” κείμενα, όπως επιστολές». «Η ανεπάρκεια στον λόγο δεν αποτελεί δική μας αποκλειστικότητα», προσθέτει η κ. Σερέτη: «Στο βιβλίο της Νατάσας Μπολονή “Τα χαμένα παιδιά” περιγράφεται αντίστοιχη κατάσταση στα δημόσια γαλλικά σχολεία, όπου μάλιστα καταργήθηκε η συγγραφή δοκιμίου, εξαιτίας της δυσκολίας των παιδιών να ανταποκριθούν».

Τι φταίει

Πού αποδίδουν οι ειδικοί το πρόβλημα; «Ίσως φταίει η εικόνα, στην οποία έχουν εθιστεί τα παιδιά μας», αποφαίνεται η λυκειάρχης. «Εξοικειωμένα με το επιφανειακό, το Διαδίκτυο καθώς και τα greekglish, τον γρήγορο ρυθμό ζωής, αδυνατούν να επεξεργαστούν ένα κείμενο, να αποκωδικοποιήσουν τα μηνύματα. Επιπλέον, δεν είναι μυημένα στη λογοτεχνία – συνήθως το ίδιο το περιβάλλον τους δεν ευνοεί τη φιλαναγνωσία». «Ούτε εφημερίδα δεν διαβάζουν τα παιδιά μας, πράγμα που αποτυπώνεται και στο γράψιμό τους», ομονοεί η κ. Λέκκα. «Το πρόβλημα επιδεινώνεται από τον μεγάλο όγκο της ύλης, ο οποίος είναι αντιστρόφως ανάλογος με τον διαθέσιμο χρόνο. Αποτέλεσμα; Οι μαθητές να προσπερνούν τα κείμενα. Η αφομοίωση και η απομνημόνευση είναι οι δύο αντίπαλες δυνάμεις, με τη δεύτερη να υπερισχύει. Η αγωγή του μαθητή, που αποτελεί τον κατ’ εξοχήν ρόλο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, παραγκωνίζεται. Οι διάφοροι πειραματισμοί στην εκπαίδευση, η απουσία συνέχειας, ευθύνονται εξίσου για τη φθίνουσα πορεία του εγγραμματισμού».

Σύμφωνα με την κ. Ρίζου, «ο καθηγητής πρέπει να δώσει κίνητρα στα παιδιά να αγαπήσουν τον λόγο, να τα μυήσει στο μεγαλείο της ελληνικής γλώσσας. Στη συνηθισμένη απορία τους “γιατί μαθαίνουμε αρχαία αφού δεν τα χρησιμοποιούμε;”, οφείλει να εστιάσει στο γεγονός ότι τη γλώσσα, εκτός της συγχρονικής της διάστασης, πρέπει να την κατακτάς στη διαχρονική της πορεία. Αντίθετα, μπαίνει σήμερα ο φιλόλογος, διδάσκει ένα “λύω” και τέλος. Δυστυχώς, έχουμε γίνει γρανάζια ενός μηχανισμού χωρίς ουσία, με απόλυτο προσανατολισμό τις Πανελλαδικές, ένα μάθημα που γίνεται διεκπεραιωτικά, ενώ τα ίδια τα παιδιά μετατρέπονται σε άλογα κούρσας».

Ο ρόλος του σχολείου, αλλά και των γονέων

«Όχι μόνο όταν διαβάζουν Παπαδιαμάντη αλλά και όταν μελετούν ένα κεφάλαιο Φυσικών Επιστημών, Ιστορίας ή Γεωγραφίας, τα σημερινά παιδιά συχνά αντιμετωπίζουν τον σχολικό λόγο σαν «ξένη γλώσσα"», επισημαίνει ο κ. Ηλίας Ματσαγγούρας, καθηγητής Διδακτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

«Η ικανότητα του μαθητή να διαβάζει, να κατανοεί και να συνθέτει κείμενα διαφορετικού είδους, η έννοια δηλαδή του εγγραμματισμού στη σχολική κοινότητα, δεν έχει κατακτηθεί από την πλειοψηφία των παιδιών. Αυτό δεν είναι μόνο απόρροια του δύσκολου λεξιλογίου αλλά και της εσωτερικής δομής και διάρθρωσης του κειμένου». Γιατί; «Όσο απομακρυνόμαστε από τον αφηγηματικό λόγο και εισάγεται στα σχολικά εγχειρίδια ο επιστημονικός –έστω απλοποιημένος– δυσχεραίνει η προσπάθεια προσπέλασης. Τα παιδιά μας δεν υστερούν σε νοημοσύνη. Καλούνται όμως να διαχειριστούν την ύλη βιβλίων, κατά κανόνα ένα με δύο χρόνια πάνω από την ηλικία του μέσου μαθητή ενώ ο διαθέσιμος χρόνος αποτελεί πλέον αγαθό σε ανεπάρκεια. Αντί για την κάλυψη της ύλης, ας εστιάσουμε στην ικανότητα του παιδιού να κατανοεί τις ερωτήσεις, να δίνει απαντήσεις, αλλά και να διατυπώνει το ίδιο ερωτήσεις. Να επεξεργάζεται με αυτονομία τα δεδομένα του, να αντιλαμβάνεται τις μεταξύ τους σχέσεις. Η σταδιακή προσαρμογή του μαθητή σε όσο γίνεται περισσότερα και διαφορετικών ειδών κείμενα, μέσα από μία διαδρομή διαβαθμισμένης δυσκολίας και σύγχρονης διδακτικής προσέγγισης, υποστηρίζει τον στόχο».

Σε ό,τι αφορά τους εκπαιδευτικούς, ο κ. Ματσαγγούρας επισημαίνει: «Ενώ το να κατέχουν το αντικείμενο των σπουδών τους είναι προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ, από μόνη της δεν φτάνει. Αποτέλεσμα, όταν αποφοιτούν, να μην είναι έτοιμοι να διδάξουν. Απαραίτητη λοιπόν εδώ η βελτίωση καθώς και η συνεχής επιμόρφωσή τους αργότερα». Επιπλέον, ο μέχρι τώρα «πυροσβεστικός» ρόλος αντιμετώπισης των προβλημάτων πρέπει να εγκαταλειφθεί. «Αναγκαίος ο μεσο- και μακροπρόθεσμος προγραμματισμός, εγγύηση για συνοχή και συνέχεια στο βάθος όλης της σχολικής ζωής, επιτρέποντας παράλληλα πειραματισμούς, στο πλαίσιο των προκλήσεων της κάθε εποχής».

Ο ρόλος των γονέων

Την προαγωγή της γνώσης οφείλουν να υποστηρίξουν και οι γονείς. Πώς; «Μιλώντας από την αρχή στο παιδί επεξηγηματικά, ερμηνευτικά και σχολιαστικά, όχι μόνο καθοδηγητικά. Εμπλεκόμενοι στην εκπαιδευτική διαδικασία. Εκθέτοντάς το σε προσλαμβάνουσες, ανάλογες με την ηλικία του».

Πηγή: kathimerini.gr/Βασιλική Χρυσοστομίδου

Μυστικά για να μάθετε γρήγορα μια ξένη γλώσσα

Θέλετε να μάθετε μία ξένη γλώσσα αλλά σας φαίνεται… βουνό; Οι σύγχρονες έρευνες από τους επιστήμονες γλωσσολόγους θα σας βοηθήσουν να αλλάξετε γνώμη επί του θέματος. Σύμφωνα με τις τελευταίες μελέτες σας αρκεί να μάθετε μόνο 120 λέξεις και φράσεις για να συνεννοηθείτε στο 80% των γλωσσών που μιλιούνται αυτή τη στιγμή στην υφήλιο. Μπορεί να μην μπορέσετε να ανοίξετε… διπλωματική συζήτηση, ωστόσο θα καταλαβαίνετε πολλά πράγματα, ακόμα περισσότερο θα γίνεστε κατανοητοί στους ξένους, αφήστε που αν ξεκινήσετε συστηματικά να μαθαίνετε λέξεις και φράσεις από διάφορες γλώσσες μπορεί να γίνετε και εξπέρ, αφού με τις συμβουλές των γλωσσολόγων δεν χρειάζονται παρά μόνο έξι εβδομάδες εντατικής δουλειάς για να μάθετε τα «βασικά» μιας ξένης γλώσσας!

Το πιο δύσκολο, βέβαια, είναι η απομνημόνευση του λεξιλογίου. Εκεί υπάρχουν πολλές τεχνικές για να μάθετε μόνοι σας και να θυμάστε διάφορες λέξεις και φράσεις. Η πιο συνηθισμένη απ’ αυτές είναι «μία λέξη την ημέρα» (κυκλοφορεί και σε application σε διάφορες μορφές κινητών τηλεφώνων), ωστόσο το πανεπιστήμιο EFL (English Foreign Language) που έχει έδρα στη Σεούλ της Νότιας Κορέας διατύπωσε μια σειρά από «κανόνες», οι οποίες βοηθούν στην πιο γρήγορη εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας. Ποιοι είναι αυτοί;

Εφικτοί στόχοι

Το μυστικό για την εκμάθηση της ξένης γλώσσας είναι η συνεχής απασχόληση. Δεν ωφελεί να διαβάζετε 2-3 ημέρες το μήνα και να μαθαίνετε 200 λέξεις, αλλά να τις… ξεχνάτε μέχρι να πιάσετε το βιβλίο. Μικρά μαθήματα 10-15 λεπτών την ημέρα (όλοι έχουμε τόσο χρόνο να διαθέσουμε), στα οποία μπορείτε να μαθαίνετε έστω 5-10 καινούργια πράγματα, θα βοηθήσουν στο να μείνουν πολύ περισσότερα πράγματα στη μνήμη σας.

Ομάδες λέξεων

Το «μία λέξη την ημέρα» μπορεί να βοηθήσει, αλλά το μυαλό χρειάζεται κάτι πιο σύνθετο για να απομνημονεύσει. Μην μαθαίνετε «σκόρπιες» λέξεις από το λεξικό. Ομαδοποιήστε τις ανάλογα με το νόημά τους (π.χ. ονομασίες φρούτων, μέρη του σώματος, μήνες του χρόνου κτλ.). Αν καταφέρετε και τα «φτιάξετε» σε έτοιμες φράσεις, ακόμα καλύτερα.

Αποφεύγουμε τα αντίθετα

Μην μαθαίνετε μαζί τα αντίθετα. Το μυαλό δυσκολεύεται να καταχωρίσει το νόημα δύο εντελώς άγνωστων λέξεων και πολλές φορές τα μπερδεύει. Απομνημονεύστε μια λέξη και μάθετε την αντίθετή της σε μία εβδομάδα. Θα τη θυμηθείτε πολύ καθαρότερα και δεν θα έχετε αμφιβολία για το νόημά της.

Προθέματα και καταλήξεις

Αρκετές λέξεις διάφορων γλωσσών έχουν προθέματα και καταλήξεις, τα οποία μας βοηθούν να καταλάβουμε «εξ ορισμού» το νόημά τους ή το μέρος του λόγου, ώστε να θυμόμαστε μόνο το θέμα της λέξης και να την αναγνωρίζουμε ευκολότερα. Π.χ. η γαλλική λέξη desagreable, δυσάρεστος, έχει στην αρχή το αρνητικό πρόθεμα des- και στο τέλος την κατάληξη –able, που δηλώνει επίθετο.

Διάβασμα

Τίποτα δεν κάνει περισσότερο καλό από το να μάθουμε μία ξένη γλώσσα από το διάβασμα. Μην πάτε από την αρχή στα δύσκολα (λογοτεχνικά βιβλία κτλ.), προτιμήστε ένα περιοδικό ποικίλης ύλης, που είναι πιο ευανάγνωστο και ενδιαφέρον και θα σας φέρει σε επαφή με τη «ζωντανή» μεριά της γλώσσας που μαθαίνετε. Στην αρχή προσπαθήστε να καταλάβετε πολύ μικρά άρθρα, ακόμα και τις λεζάντες στις φωτογραφίες! Μην απογοητεύεστε όταν ανατρέχετε συνεχώς στο λεξικό. Σε λίγο καιρό θα διαβάζετε πολύ πιο άνετα.                                       

Πηγή: flowmagazine.gr/Αργύρης Παγαρτάνης

Γονείς και δάσκαλοι: Εχθροί ή σύμμαχοι;

Μήπως γράφετε εσείς τις εργασίες του παιδιού σας, το υπερφορτώνετε με εξωσχολικές δραστηριότητες ή έχετε υπερβολικές απαιτήσεις; Κι όμως, αυτά που περιμένει ο δάσκαλός του από εσάς είναι άλλα! 

Να μην κάνετε τις εργασίες του

Αντισταθείτε στον πειρασμό να ολοκληρώσετε ή να διορθώσετε την ορθογραφία του μόλις το παιδί πέσει για ύπνο, προκειμένου να μη «γίνει ρεζίλι» την επόμενη μέρα στην τάξη. Οι εργασίες που δίνονται για το σπίτι έχουν στόχο να βοηθήσουν το παιδί να κατανοήσει καλύτερα όσα έμαθε μέσα στη μέρα και δεν χρειάζεται να είναι αλάνθαστες. Αν δυσκολεύεται να καταλάβει κάτι, βοηθήστε το, αλλά σε καμία περίπτωση μην αναλάβετε εσείς τις υποχρεώσεις του. Αν διαπιστώσετε ότι οι εργασίες τού φαίνονται συστηματικά πάρα πολύ δύσκολες, ενημερώστε το δάσκαλο ή τη δασκάλα του.

Να μην απαιτείτε να είναι πάντα «τέλειο»

Τα παιδιά μαθαίνουν εξίσου από τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους. Δείξτε έμπρακτα στο παιδί σας ότι δεν σας απογοητεύει όταν κάνει λάθη και εκμεταλλευτείτε τέτοιες ευκαιρίες για να του διδάξετε τι μπορεί να μάθει μέσα από κάθε λάθος και ότι πρέπει να προσπαθεί περισσότερο για να το διορθώσει. Ένα παιδί το οποίο δέχεται συνεχώς αρνητική κριτική για τα λάθη του, παραιτείται από τη διαδικασία της μάθησης και αποκτά χαμηλή αυτοεκτίμηση. Επίσης, δεν είναι ποτέ ευχαριστημένο με τον εαυτό του και αγχώνεται πολύ εύκολα με καθετί που σχετίζεται με τη μάθηση.

Να έχετε ρεαλιστικές προσδοκίες

Όσο έξυπνο, ετοιμόλογο και ταλαντούχο κι αν σας φαίνεται το παιδί σας, πρέπει να παραδεχτείτε ότι οι πιθανότητες να μεγαλώνετε τον επόμενο Αϊνστάιν είναι μικρές. Μην εκνευρίζεστε εάν δυσκολεύεται στη γεωμετρία και μην αντιμετωπίζετε με καχυποψία τους εκπαιδευτικούς εάν σας πουν ότι το παιδί σας είναι ένας μέτριος μαθητής. Είναι ωραίο να περιμένει κανείς το καλύτερο από το παιδί του, αλλά είναι ακόμα σπουδαιότερο να είναι ρεαλιστής και να μη συγκρίνει το παιδί του με άλλα. Κάθε παιδί έχει τα δικά του ταλέντα και αυτά πρέπει να αναπτύξει, πάντα με γνώμονα την αγάπη και την ενθάρρυνση και όχι την καταπίεση και τον εξαναγκασμό.

Να κλείσετε την τηλεόραση

Δεν είναι ότι κάνει κακό στο παιδί, απλά ο χρόνος που περνάει μπροστά στην οθόνη είναι χαμένος χρόνος. Περιορίστε τον στις δύο το πολύ ώρες την ημέρα και εκμεταλλευτείτε τις υπόλοιπες για να παίξετε, να διαβάσετε βιβλία, να κάνετε βόλτες μαζί με το παιδί. Προσέξτε ιδιαίτερα τι βλέπει στην τηλεόραση το βράδυ, γιατί έχει παρατηρηθεί ότι οι έντονες ή βίαιες σκηνές μπορούν να διαταράξουν τον ύπνο του και ένας μαθητής που δεν έχει κοιμηθεί καλά είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα αποδώσει καλά την επόμενη μέρα στην τάξη.

Να μην στερείτε τον ελεύθερο χρόνο του

Σίγουρα θέλετε το καλύτερο για το παιδί σας, όμως με το να το γράψετε ταυτόχρονα σε δύο ξένες γλώσσες, κολυμβητήριο, πιάνο και ζωγραφική δεν θα του προσφέρετε περισσότερα εφόδια για τη ζωή. Το μόνο που θα καταφέρετε είναι να έχετε ένα παιδί που τρέχει από τη μία δραστηριότητα στην άλλη μετά το σχολείο, με αποτέλεσμα στο τέλος της μέρας να είναι κουρασμένο, εκνευρισμένο και αγχωμένο. Να θυμάστε ότι τα πρώτα χρόνια του σχολείου ο ελεύθερος χρόνος και το δημιουργικό παιχνίδι είναι πιο πολύτιμα από οποιαδήποτε έξτρα γνώση.

Να έχετε εμπιστοσύνη στους δασκάλους του

Φαντάζομαι ότι μάλλον δεν θα εκτιμούσατε ιδιαίτερα ένα δάσκαλο που στην καθιερωμένη συνάντησή σας, για να συζητήσετε την πρόοδο του παιδιού σας, έπαιρνε την πρωτοβουλία να σας κάνει υποδείξεις για το πώς να «κάνετε τη δουλειά σας». Το ίδιο ακριβώς ισχύει και αντίστροφα. Κανένας δάσκαλος δεν περιμένει από εμάς να μάθει πώς να κάνει τη δική του δουλειά. Ευτυχώς, έχουν όλοι λάβει την απαραίτητη εκπαίδευση, πολλοί έχουν ιδιαίτερα σημαντική εμπειρία και οι περισσότεροι αγαπούν τόσο τη δουλειά τους ώστε να μπορούν να την κάνουν με συνέπεια, ευαισθησία και εξαιρετικά αποτελέσματα.

Πηγή: imommy.gr

Της Ελένης Καραγιάννη με τη συνεργασία της Μαρίας Σκαπέρα (M. Ed. ψυχοπαιδαγωγός – εκπαιδευτική σύμβουλος).

Οι ιδέες των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων στην εκπαίδευση του σήμερα

Τα τελευταία χρόνια, με την ίδια ένταση όπως συμβαίνει αδιάκοπα τους τελευταίους αιώνες, ιστορικοί, φιλόσοφοι, ερευνητές, πολιτικοί και εκπαιδευτικοί όλων των εθνικοτήτων μελετούν συστηματικά την επίδραση των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων στην εκπαίδευση του σήμερα.

Κι αυτό γίνεται διότι πολύ απλά αυτοί οι φιλόσοφοι έχουν θέσει τα θεμέλια των πιο σημαντικών πεποιθήσεων και μεθόδων στην εκπαίδευση. Διότι, αν και οι ιδέες τους εφαρμόστηκαν χιλιάδες χρόνια πριν, οι πεποιθήσεις τους αποδεικνύονται ακόμη και σήμερα σωστές και αξεπέραστες.

Ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, εικοσιπέντε αιώνες πριν, είχαν ως στόχο να δημιουργήσουν έναν ενάρετο και ηθικό άνθρωπο (πολίτη) μέσα από την εκπαίδευση. Αν και σήμερα θέσουμε το ερώτημα, όλοι οι δάσκαλοι θα έλεγαν ότι ένας από τους προσωπικούς τους στόχους κατά την επιτέλεση του λειτουργήματός τους είναι να θεμελιώσουν μια σειρά από αξίες στους μαθητές τους. Και μέχρι σήμερα, η διάπλαση του χαρακτήρα μέσω της εκπαίδευσης προέρχεται από την ιδέα των αρχαίων μας φιλοσόφων, ότι είναι ευθύνη του δασκάλου να διδάξει στο παιδί τι είναι σωστό και τι λάθος συμπληρωματικά με την διδασκαλία των βασικών δεξιοτήτων της μάθησης.

Αλλά ας δούμε συνοπτικά –χωρίς να εμβαθύνουμε και να αναλύσουμε διεξοδικά- τις εκπαιδευτικές πεποιθήσεις του καθενός από τους τρεις προαναφερόμενους φιλοσόφους, και την επίδρασή τους στη σύγχρονη εκπαίδευση, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο.

Ο δάσκαλος όλων, ο Σωκράτης, χρησιμοποίησε τη γνωστή Σωκρατική Μέθοδο για να «εκμαιεύσει» τη γνώση των μαθητών του. Πίστευε ότι μαζί, ο δάσκαλος και ο μαθητής, φύλασσαν τη γνώση και την άγνοια μέσα τους. Ο τρόπος που έθετε τα ερωτήματά του ήταν σχεδιασμένος για να απελευθερώνει τη γνώση που έκρυβε μέσα του ο κάθε μαθητής, ώστε να μπορεί να βρει τις απαντήσεις που χρειαζόταν. Αυτή η μέθοδος έρευνας συναντάται και στις σημερινές τάξεις όπου δάσκαλος και μαθητής έχουν έναν μεταξύ τους διάλογο με θέμα το γνωστικό αντικείμενο, αυτό δηλαδή που ο δάσκαλος διδάσκει και ο μαθητής πρέπει να μάθει. Πολλές τάξεις σήμερα ξεφεύγουν από την απευθείας μεταφορά γνώσης από το δασκάλου προς το μαθητή και βασίζονται περισσότερο στην έρευνα και την ερώτηση ως τρόπο επίτευξης των εκπαιδευτικών στόχων.

Άλλος ένας φιλόσοφος που πίστευε στη διάπλαση του χαρακτήρα μέσα από την εκπαίδευση, ήταν ο Πλάτωνας. Ήταν μαθητής του Σωκράτη και ακολούθησε την εκπαιδευτική του μέθοδο χρησιμοποιώντας το διάλογο για να βοηθήσει τους μαθητές του να ανακαλύψουν μόνοι τους τη γνώση. Ο Πλάτωνας αντιλήφθηκε ότι μια καλή εκπαίδευση θα προετοίμαζε τους μαθητές για τον δικό τους ρόλο στη ζωή^. αντιλήφθηκε ότι άνδρες και γυναίκες άξιζαν ίση εκπαίδευση βασισμένη στην ικανότητά τους να μαθαίνουν και όχι βασισμένη στο φύλο τους^. πίστευε ότι η εκπαίδευση θα βοηθούσε τους ανθρώπους να καταλάβουν τι είναι σωστό και αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας δίκαιης κοινωνίας. Επίσης, πίστευε ότι η ποιότητα ζωής βασιζόταν στην εκπαίδευση που λάμβανε ο κάθε άνθρωπος. Με τον ίδιο τρόπο, στα σημερινά σχολεία οι μαθητές διδάσκονται πώς να είναι (και να γίνουν) ικανοί πολίτες και αργότερα οι ηγέτες της κοινωνίας που ζουν, και παίρνουν τα εφόδια που θα τους βοηθήσουν να πετύχουν τους στόχους τους στη ζωή. Γι’ αυτό τους προσφέρεται μια ευρεία σφαιρική εκπαίδευση που παράγει άτομα τα οποία μια μέρα θα γίνουν ηγέτες της κοινωνίας και καλοί πολίτες.

Ο Αριστοτέλης, τέλος, ήταν επιστήμονας και φιλόσοφος. Ήταν μαθητής του Πλάτωνα. Ο Πλάτωνας είχε ισχυρή επίδραση στη σκέψη του Αριστοτέλη. Στην αρχή ο Αριστοτέλης ακολουθούσε σχεδόν κατά γράμμα ό,τι πίστευε ο Πλάτωνας, αλλά τελικά ξεκίνησε να αναπτύσσει τις δικές του σκέψεις και ιδέες. Όμως, συμφωνούσε με τον Πλάτωνα ότι ο σημαντικότερος σκοπός της εκπαίδευσης ήταν να παράγει άτομα που θα ήταν ηθικά και ενάρετα. Πίστευε ότι αυτό ήταν το κλειδί για μια επιτυχημένη κοινωνία.

Ο Αριστοτέλης συνεισέφερε πολλά στον εκπαιδευτικό κόσμο. Προήγαγε σε μεγάλο βαθμό τη μελέτη της βιολογίας,  της ηθικής και της λογικής. Έβλεπε την εκπαίδευση ως ένα μέσο που επιτρέπει στους ανθρώπους να δρουν, όπως οφείλουν να δράσουν, και σε αντάλλαγμα να είναι ευτυχισμένοι. Πίστευε ότι ο δάσκαλος κρατούσε το κλειδί της γνώσης και έπρεπε να καθοδηγήσει τους μαθητές του στον σωστό τρόπο ζωής. Πίστευε ότι ένας μαθητής πρέπει να εξασκηθεί να συμπεριφέρεται σωστά μέχρι να μπορεί ο ίδιος να κάνει τις σωστές επιλογές.

Αλλά στην πραγματικότητα αυτός δεν είναι ο τρόπος με τον οποίο ο δάσκαλος μέσα στη σημερινή τάξη διαχειρίζεται την πειθαρχία και ελέγχει τη συμπεριφορά των μαθητών του; Γι’ αυτό ο δάσκαλος έχει χρέος να υπενθυμίζει στους μαθητές -διαρκώς και με σταθερότητα- να εξασκούν ό,τι θεωρείται καλή συμπεριφορά, με τη σκέψη ότι τελικά ο μαθητής θα επιλέξει μόνος του να συμπεριφέρεται σωστά.

Από τα τρία αυτά παραδείγματα μπορούμε να συμπεράνουμε πώς το έργο του Σωκράτη, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη εξακολουθεί να είναι σε απόλυτη ισχύ και εφαρμόζεται στην εκπαίδευση σήμερα, όπως είναι ξεκάθαρο ότι οι φιλόσοφοι της αρχαίας Ελλάδα συνεισέφεραν γενναία στην δημιουργία του εκπαιδευτικού συστήματος που μέσα από τους αιώνες φτάνει σ’ εμάς χωρίς να έχει αλλάξει η βασική του δομή.

Οι σκέψεις αυτών των ανδρών εξακολουθούν να διαμορφώνουν την εκπαίδευση σήμερα, αν και έζησαν χιλιάδες 2.500 χιλιάδες χρόνια πριν. Γι’ αυτό και οι σημερινοί δάσκαλοι καλούνται να μελετούν τις θεωρίες των αρχαίων φιλοσόφων, ως τρόπο για να αναπτύξουν τη δική τους φιλοσοφία διδασκαλίας.

Γιώργος Μαριδάκης

Διαβάστε επίσης

• Ο ρόλος της Παιδείας στον Αριστοτέλη
• Η Εκπαίδευση στον Πλάτωνα
• Plato and Education
• Ο ρόλος της Παιδείας
• Τιμας διδάσκουν για την Παιδεία οι αρχαίοι Έλληνες

Το μανιφέστο της χαρούμενης παιδικής ηλικίας

Από την Ελένη Χαδιαράκου

Σχολείο, φροντιστήρια, κολυμβητήριο, χορός! Στην προσπάθεια να τα χωρέσουμε όλα στο πρόγραμμα τελικά καταφέραμε να δημιουργήσουμε μια γενιά από ...κουρασμένα παιδιά! Μήπως να ρίχναμε λίγο τους ρυθμούς;

Στο βιβλίο του, το «Μανιφέστο της χαρούμενης παιδικής ηλικίας», ο συγγραφέας Καρλ Ονορέ μάς προτρέπει να σώσουμε την παιδική ηλικία από τις υπερβολές του 21ου αιώνα, υπενθυμίζοντας μας τα προτερήματα του slow downing.

«Τα παιδιά είναι ευτυχισμένα όταν είναι απασχολημένα με δραστηριότητες που αγαπούν, αλλά η υπερβολική δραστηριότητα μπορεί να τα κάνει δυστυχισμένα», λέει ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Καρλ Ονορέ στο Μανιφέστο της χαρούμενης παιδικής ηλικίας, που έχει μεταφραστεί σε 16 γλώσσες και έχει ήδη γίνει ύμνος του «κινήματος των χαλαρών γονιών». Για το συγγραφέα, χαλαρός γονιός δεν είναι ο αργός γονιός, είναι εκείνος που καταφέρνει να φέρει αποτέλεσμα στο σωστό χρόνο και με τη σωστή ταχύτητα. Εκείνος που επιλέγει την ποιότητα, την αληθινή και ανθρώπινη επικοινωνία από τις υπερβολικές κοινωνικές σχέσεις. Για τον Ονορέ, οι χαλαροί γονείς είναι οι ισορροπημένοι γονείς. Τα παιδιά τους οφείλουν να αγωνιστούν, να πιεστούν για να μάθουν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παίρνουν μέρος σε αγώνα ταχύτητας.

Οι χαλαροί γονείς, είναι εκείνοι που δίνουν στα παιδιά τους χρόνο και χώρο για να εξερευνήσουν τον κόσμο με τους δικούς τους όρους.

Χαλαροί, αλλά με όρια

Αν και θιασώτης της χαλαρής αντιμετώπισης, ο Καρλ Ονορέ επιμένει πολύ στα όρια. Το «όχι» δεν κάνει ποτέ κακό στα παιδιά. Πολλές φορές οι γονείς διαθέτουν χρόνο, χρήμα κι ενέργεια, ώστε το παιδί να φτιάξει ένα καταπληκτικό βιογραφικό, αλλά είναι μαλθακοί στο θέμα της πειθαρχίας. Είναι πιο εύκολο να λέμε «ναι» σε άλλη μία ώρα Nintendo ή σε ένα ασυγύριστο δωμάτιο. Όμως, τα παιδιά χρειάζονται και πειθαρχία και σταθερότητα. Ο σταθερός έλεγχος, που δεν περιορίζει τις ευκαιρίες για πειραματισμό και επιτρέπει την αυθόρμητη έκφραση, σχετίζεται με την ανεξαρτησία του παιδιού. Πειθαρχία σημαίνει διδασκαλία, όχι τιμωρία. Η σταθερή πειθαρχία που αφορά σημαντικά ζητήματα δεν αποτελεί απειλή για την προσωπικότητα του παιδιού, ίσα-ίσα, είναι μέρος της πορείας του προς την αυτογνωσία.

Οι βασικές αρχές για μια χαρούμενη παιδική ηλικία

Ακούστε και παρατηρήστε τα παιδιά σας.

Ένα παιδί δεν είναι εργασιακό πλάνο ή προϊόν, αλλά ούτε τρόπαιο, αγώνας ταχύτητας ή έργο τέχνης. Ένα παιδί είναι μια ξεχωριστή προσωπικότητα, που ετοιμάζεται να πρωταγωνιστήσει στη δική του ζωή.

Μην τα επιβαρύνετε με τις δικές σας προσδοκίες.

Πολλές φορές, εξηγεί ο Ονορέ, κάτω από ένα πιεστικό πρόγραμμα κρύβονται οι υπερβολικές γονεϊκές προσδοκίες. Τα κρατάμε απασχολημένα για να μην μπλέξουν με κακές παρέες, τα κλείνουμε στο σπίτι για να μην κρυολογήσουν ή χτυπήσουν, τα τρέχουμε στην πισίνα επειδή εμείς δεν μάθαμε ποτέ κολύμπι. Γιατί θα πρέπει κοινωνικά να κάνουμε ό,τι και οι άλλοι; Αν απλά αφήναμε τα παιδιά μας να ανακαλύψουν ποια είναι, χωρίς να τους επιβάλλουμε να γίνουν όπως εμείς θέλουμε; Θα είναι ωραίο να «κοιτούν πίσω» και να θυμούνται μια χαρούμενη παιδική ηλικία.

Δώστε τους ελεύθερο χρόνο.

Στην τέλεια εικόνα μιας ισορροπημένης παιδικής ηλικίας, θα έπρεπε το παιδί, αφού ασχοληθεί με το σχολείο του και κάνει τα μαθήματά του, να έχει αρκετό ελεύθερο χρόνο για να παίξει. Όμως, για πολλά παιδιά της εποχής μας η εικόνα αυτή είναι ένα άπιαστο όνειρο, αφού οι εξωσχολικές δραστηριότητες τούς στερούν τον ελεύθερο χρόνο. Τα παιδιά δεν εκφράζουν την κούρασή τους με λόγια. Τη δείχνουν «όντας αλλού» κατά τη διάρκεια του μαθήματος, είτε αυτό είναι στο σχολείο είτε εκτός αυτού. Βλέπουμε πολλές φορές τα παιδιά να γίνονται αδιάφορα ακόμα και για δραστηριότητες που τους αρέσουν, π.χ. αθλητικές ή καλλιτεχνικές. Τα κουρασμένα παιδιά δεν καταλαβαίνουν, δεν προσπαθούν, δεν σκέφτονται… Αποτέλεσμα; Να μην αναπτύσσουν καμιά σχέση ευχαρίστησης με τη γνώση, η τον αθλητισμό. Προτρέψτε τα να παίξουν.

Το παιχνίδι δεν απελευθερώνει μόνο ενέργεια, αλλά τα βοηθά να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους. Το παιχνίδι, μάλιστα, στη φύση είναι ιδιαίτερα βοηθητικό για να αποκτήσουν μια εικόνα του κινδύνου. Μία από τις πρωταρχικές λειτουργίες του παιχνιδιού είναι η προπαρασκευή του παιδιού για την ενηλικίωση. Το καλό παιχνίδι θέτει τις βάσεις για την άρτια ανάπτυξη του παιδιού και καλύπτει ένα μεγάλο εύρος ικανοτήτων, όπως αισθητικές, κινητικές, νοητικές και κοινωνικές. Και βέβαια δεν πρέπει ποτέ να παραβλέπουμε το σημαντικότερο σκοπό αυτής της δραστηριότητας που λέγεται παιχνίδι: την ευχαρίστηση του παιδιού.

Μάθετέ τους να ρισκάρουν.

Είναι πολύ δύσκολο για ένα γονιό να αφήσει το παιδί του να εκτεθεί σε κινδύνους. Όταν, όμως, η κατάσταση είναι ελεγχόμενη, το ρίσκο μπορεί να του διδάξει πολλά. Αν δεν το αφήσετε να πέσει, πώς θα ξανασηκωθεί;

Εκπαιδεύστε τα να αγαπούν τη φύση.

Αφήστε το παιδί να παίξει στον κήπο, με τα χώματα στο πάρκο, φυτέψτε μαζί του ένα λουλούδι στο μπαλκόνι, παρακινήστε το για έναν Κυριακάτικο περίπατο, εκπαιδεύστε το ώστε να αναγνωρίζει τα φυτά και τα δέντρα. Μην κλείνετε το παιδί στο σπίτι. Αναμφίβολα οι καιροί έχουν αλλάξει και το να αφήνουμε τα παιδιά ελεύθερα να παίζουν έξω εγκυμονεί κινδύνους. Με το να εγκλωβίζονται όμως στο σπίτι, στερούνται πολλά. Εκμεταλλευτείτε τα πάρκα ή τις πλατείες της γειτονιάς σας. Ξαπλώστε παρέα κάτω από ένα δέντρο και απλώς αφουγκραστείτε τους ήχους. Αφήστε στην άκρη φράσεις του τύπου «Θα λερώσεις τα ρούχα σου» (πάρτε μία δεύτερη αλλαξιά μαζί σας) ή «Μην τρέχεις, θα χτυπήσεις» (και ένα φαρμακείο χρειάζεται). Δώστε του τη δυνατότητα να διασκεδάσει και διασκεδάστε κι εσείς μαζί του. Έτσι, όλοι θα ανυπομονείτε για την επόμενη βόλτα σας, εκδρομή ή ταξίδι.

Περιορίστε την τηλεόραση.

Με την τηλεόραση, δεν υπάρχει αλληλεπίδραση. Ένα άτομο παρακολουθεί να συμβαίνουν πράγματα έξω από αυτό. Αν δεν μπορείτε να του τη στερήσετε, προσπαθήστε να παρακολουθείτε κάποιες εκπομπές μαζί του, να του εξηγείτε τι συμβαίνει. Μην το αφήνετε να παρακολουθεί ανεξέλεγκτα διαφημίσεις ή εκπομπές για ενηλίκους.

Καθίστε μαζί στο τραπέζι.

Μια πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τα βρετανικά Πανεπιστήμια του Έσεξ και της Οξφόρδης, σε 40.000 οικογένειες, κατέληξε πως τα παιδιά που μεγαλώνουν σε παραδοσιακές και ευτυχισμένες οικογένειες, έχοντας κοντά τους και τους δύο γονείς τους και τρώγοντας τακτικά μαζί τους, είναι πιθανότερο να έχουν αργότερα ευτυχισμένες ζωές. Συμπέρασμα; Τα παιδιά, περισσότερο από οποιαδήποτε δραστηριότητα, χρειάζονται την οικογενειακή εστία. Και περισσότερο από το στίβο και το εργαστήρι δημιουργικής απασχόλησης, χρειάζονται χρόνο με τους γονείς τους.

Με τη συνεργασία της Μαρίας Σκαπέρα (Μ.Ed. ψυχοπαιδαδωγός - εκπαιδευτική σύμβουλος)

Πηγή: hamomilaki.blogspot.gr

       

        Διαβάστε σχετικό άρθρο στα Αγγλικά

        Διαβάστε συνέντευξη του συγγραφέα στα Ελληνικά

Τι μας διδάσκουν για την Παιδεία οι αρχαίοι Έλληνες

Γράφει ο Αθανάσιος Δεμος

Η εικόνα που παρουσιάζει η Παιδεία στη χώρα μας σήμερα μας αναγκάζει να στρέψουμε για λίγο την σκέψη μας στους αρχαίους μας προγόνους για να αντλήσουμε κάποια διδάγματα.

Τα λόγια των αρχαίων προγόνων μας είναι τόσο σοφά και δοκιμασμένα, ώστε παρουσιάζουν μια μοναδική διαχρονικότητα. Οι σοφοί αυτοί άνδρες είχαν προβλέψει τα αποτελέσματα της καλής ή της κακής παιδείας σε ένα λαό, σε τέτοιο σημείο, ώστε, διαβάζοντας σήμερα τα λόγια αυτά, να νομίζουμε ότι γράφτηκαν για μας, τους Έλληνες του 21ου αιώνα.

Είναι γνωστό ότι ο Περικλής στον Επιτάφιο λόγο του με πολύ μεγάλη υπερηφάνεια τόνιζε ότι η Αθήνα ήταν παιδευτήριο (σχολείο) ολόκληρης της Ελλάδας: «Ξυνελών τε λέγω την τε πάσαν πόλιν της Ελλάδος παίδευσιν είναι (Θουκυδίδου «Ιστορίαι», 2,41)». Δηλαδή, συνοψίζοντας λοιπόν λέω και η πόλη μας στο σύνολό της είναι σχολείο όλης της Ελλάδος.

Οπότε, είναι φυσικό, το πρώτο μέλημα της δημοκρατίας και το σημαντικότερο, αναμφισβήτητα, ήταν η παιδεία των πολιτών. Αυτό αναφέρει και ο περίφημος Γερμανός καθηγητής Βέρνερ Γαίγκερ στο τρίτομο έργο του με τον καθαρά ελληνικό τίτλο PAIDEIA (Παιδεία).

Το πνεύμα της παιδείας στην αρχαία ελληνική δημοκρατία εκφράζει άριστα ο Πλάτων. Συγκεκριμένα στους «Νόμους» (κεφ. 643e – 644α) διαβάζουμε (σε μετάφραση), «…παιδεία είναι η διαπαιδαγώγηση προς την αρετή από την παιδική ηλικία, που κάνει τον πολίτη να επιθυμεί και να αρέσκεται στο να γίνει τέλειος, να γνωρίζει δε να άρχει και να άρχεται με δικαιοσύνη… εκείνη, όμως, την παιδεία που αποβλέπει στον πλούτο ή μία άλλη προς την δύναμη (την ισχύ) ή μία τρίτη ακόμη (που αποβλέπει) στην απόκτηση γνώσεων χωρίς φρόνηση και δικαιοσύνη (θεωρώ) ότι είναι χυδαία και ανελεύθερη και ότι δεν αξίζει καθόλου να την ονομάζει κανείς παιδεία».

Ο Ρώσος πολιτικός και συγγραφέας Λουνατσάρσκι Ανατόλ τονίζει: «Οι Αθηναίοι ήταν λαός παιδαγωγός. Η μεγαλύτερη προσοχή τους συγκεντρώνονταν στην φυσική, πνευματική και ηθική διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς. Οι Έλληνες έλεγαν πως οι πραγματικές δυνάμεις της χώρας βρίσκονται στα παιδιά τους».

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι οι Αρχαίοι Έλληνες στόχευαν κυρίως να διαπλάσουν νέους καλούς και ενάρετους, για να γίνουν πολίτες άξιοι της κοινωνίας και της πατρίδας. Παιδεία γι’ αυτούς ήταν κυρίως η διαπαιδαγώγηση προς την αρετή, να γίνει τέλειος πολίτης. Η παιδεία που αποβλέπει στην απόκτηση γνώσεων χωρίς φρόνηση και δικαιοσύνη δεν ήταν γι’ αυτούς παιδεία. Η ηθική διαπαιδαγώγηση της νέας γενεάς ήταν το κύριο μέλημά τους.

Ο Πλάτων άλλωστε είχε διακηρύξει: «Πάσα τε επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής πανουργία, ου σοφία φαίνεται». (Πλάτωνος Μενέξενος 246e).

Εκτός των άλλων, οι Αρχαίοι Έλληνες αντιλαμβάνονταν ότι μέσω της παιδείας, η δημοκρατία δοκιμάζει και σταθμίζει το πνεύμα και την αρετή των πολιτών. Έτσι, όπου στην Αρχαία Ελλάδα άνθισε η πραγματική παιδεία, στη συνέχεια ακολούθησε η δημοκρατία. Είναι γενικά διαπιστωμένο, ότι, όταν η δημοκρατία περνά κρίση η παιδεία εξαφανίζεται. Συμβαίνει, όμως, και το αντίθετο. Διότι χωρίς παιδεία δεν έχει κάποιος κριτήρια αναφοράς για τις διάφορες αξίες, οι οποίες έτσι κλονίζονται, με αποτέλεσμα τα άτομα να οδηγούνται στη διαφθορά.

Όταν στα πλαίσια μιας δημοκρατίας η πνευματική καλλιέργεια παραμελείται και έρχεται σε δεύτερη μοίρα, εμφανίζονται διάφοροι μηχανισμοί προπαγάνδας, οι οποίοι κάνουν πλύση εγκεφάλου σε άτομα, τα οποία δεν έχουν το υπόβαθρο αντίστασης που προσφέρει η παιδεία. Έτσι, δεν μπορεί το κάθε άτομο να αποφασίσει ελεύθερα για τίποτε. Το αντίθετο μάλιστα ασχολείται με το «τίποτα» επειδή τον έχουν κάνει να νομίζει ότι ασχολείται με το «παν»!

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι σήμερα τα περισσότερα άτομα έχουν έναν ανησυχητικού βαθμού εφησυχασμό, με αποτέλεσμα να παρακολουθούν τις «κουταμάρες» και τα «σκουπίδια» της τηλεόρασης και να αισθάνονται σημαντικοί, αφού, όπως λέει και το σύνθημα των τηλεοπτικών σταθμών για την ψηφοφορία στα «τηλεσκουπίδια» του τύπου Big Btother, …«με την ψήφο μας συμμετέχουμε στις αποφάσεις». Φυσικά, εννοούν ότι συμμετέχουμε στις αποφάσεις του «τίποτε», για μας και των υπερκερδών για τους διαύλους.

Η παιδεία για τους αρχαίους Έλληνες ήταν συνδεδεμένη με την δημοκρατία. Ο άνθρωπος που έχει παιδεία ξέρει να προστατεύει το δημοκρατικό πολίτευμα, εφόσον μπορεί να σκέπτεται και κατά συνέπεια να κρίνει και να αποφασίζει σωστά. Η δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα το οποίο χαρακτηρίζει ανθρώπους, που σκέπτονται ελεύθερα και υπεύθυνα. Αλλά για να μπορέσει κάποιος να καταλάβει το μέγεθος της σημασίας της, πρέπει να κατανοήσει ότι αν το μορφωτικό επίπεδο ενός λαού δεν επαρκεί, τότε δεν υπάρχει και το γόνιμο έδαφος της μορφώσεως για να βλαστήσει από μέσα του η ελευθερία.

Η ιδανική παιδεία καθιστά τον νέον ικανόν να μάχεται για να έχει καλές επιδόσεις. Να μάχεται για να βελτιώσει τον χαρακτήρα του. Η επιδίωξη της αρετής λοιπόν είναι αυτή που θα μας οδηγήσει στη σωστή παιδεία.

Σήμερα όμως η παιδεία έχει απομακρυνθεί από την αρετή και αποβλέπει, δυστυχώς, στα εξής: 

1) Στον πλούτο. Τα παιδιά δεν επιλέγουν ένα επάγγελμα με κριτήριο την αγάπη τους γι’ αυτό, αλλά με κριτήριο την χρηματική απολαβή. Το χρήμα έχει γίνει αυτοσκοπός και το κυνήγι του από τη νεολαία τρόπος ζωής. 

2) Στην δύναμη. Αφού οι νέοι δεν παίρνουν αρχές και ιδανικά από την σημερινή απρόσωπη παιδεία και βλέποντας ότι τα μόνα που μετρούν είναι το χρήμα και η δύναμη, κάνουν πρότυπά τους άτομα χωρίς ιδιαίτερο επίπεδο γνώσεων, αλλά τους υπολογίζει και τους θαυμάζει ο κόσμος για κάποιες εμφανίσεις (τηλεόραση, καλλιστεία, κλπ.). 

3) Στις γνώσεις χωρίς ήθος. Από τη στιγμή που το χρήμα και η ισχύς, η δύναμη αποτελούν την επιδίωξη των νέων, ακόμα και αν πάρουν κάποιες γνώσεις, αυτές χάνονται, διότι δεν είναι ουσιαστικές, μιας και δεν έχουν περάσει από τις αρετές της ανθρωπιστικής ελληνικής παιδείας. Η φρόνηση και η δικαιοσύνη φαίνεται να λείπουν παντελώς, αφού μία παρουσία και εφαρμογή τους θα ήταν τροχοπέδη στην εξέλιξη όσων ήθελαν να τις εφαρμόσουν (Επιστήμη χωριζομένη αρετής…).

Οι πρόγονοί μας εγνώριζαν ότι ελευθερία, παιδεία και δημοκρατία ευρίσκοντο σε σχέση αλληλεξάρτησης. Γι’ αυτό και γνώριζαν πως ό,τι εδημιούργησαν οι Έλληνες, ό,τι πρόσφερε ο ελληνικός πολιτισμός στην ανθρωπότητα, ήταν πάντοτε αποτέλεσμα της παιδείας.

Η παιδεία λοιπόν για τους αρχαίους Έλληνες είναι αυτή που έχει ως στόχο να διαμορφώσει έναν νέο σε άνθρωπο ενάρετο και πολίτη τέλειο, ο οποίος να γνωρίζει να άρχει και να άρχεται με δικαιοσύνη.

Και καταλήγει ότι η παιδεία που τείνει στο να κάνει τον νέο ικανό να αποκτά χρήματα ή κάποια ιδιαίτερη δύναμη ή κάποιες άλλες γνώσεις χωρίς όμως τον νου και την δικαιοσύνη (άνευ νου και δίκης) είναι βάναυση και ανελεύθερη, γι’ αυτό δεν αξίζει καθόλου να λέγεται παιδεία…

Πηγή: proinoslogos.gr

Διαβάστε ακόμη

• Ο ρόλος της Παιδείας στον Αριστοτέλη
• Η Εκπαίδευση στον Πλάτωνα
• Plato and Education
• Ο ρόλος της Παιδείας

Πανελλήνια ημέρα κατά της βίας στο σχολείο

Είναι δικαίωμα του κάθε παιδιού να πηγαίνει σχολείο χωρίς να φοβάται…  Είναι υποχρέωση όλων μας να το προστατέψουμε…

Η 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί από το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού ως Πανελλήνια Ημέρα κατά της βίας στο σχολείο. Η ημέρα αυτή έχει στόχο να αποστείλει το μήνυμα της μη χρήσης βίας σε όλες τις ανθρώπινες εκδηλώσεις και ειδικότερα στο πλαίσιο της σχολικής κοινότητας.

Η σχολική βία και ο εκφοβισμός συνιστά παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο με πολλαπλές διαστάσεις. Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying) χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. 

Οι κύριες μορφές με τις οποίες εκδηλώνεται είναι: η λεκτική (π.χ. κοροϊδία), η κοινωνική (π.χ. αποκλεισμός από τις παρέες), η σωματική (π.χ. χτυπήματα), η ηλεκτρονική (π.χ. απειλές μέσω του διαδικτύου) και η σεξουαλική (π.χ. σεξουαλική παρενόχληση). Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο που δεν αφορά μόνο το μαθητή που εκφοβίζει και εκείνον που εκφοβίζεται, αλλά και όσους είναι παρόντες λαμβάνοντας το ρόλο του παρατηρητή ή γνωρίζουν την ύπαρξη του φαινομένου.

Σπάσε τη σιωπή. Μίλα…

Ωστόσο, το πρόβλημα της βίας στο σχολείο αφορά και όλους εκείνους, που με το ρόλο τους συμβάλλουν στη διαμόρφωση στάσεων και αντιλήψεων (σχολείο, οικογένεια). Στο εξωτερικό εδώ και χρόνια το πρόβλημα είναι εκτός ελέγχου και έχουν ενεργοποιηθεί κυβερνήσεις και φορείς, στην Ελλάδα όμως μόνο τα τελευταία χρόνια η Πολιτεία και η ευρύτερη κοινωνία ασχολείται ενεργά με τη ενδοσχολική βία.

Ειδικά φέτος,  δεκάδες φορείς στην Ελλάδα, αναγνωρίζοντας το μέγεθος του προβλήματος, τονίζουν πλέον τη σπουδαιότητα του ρόλου των εκπαιδευτικών και των γονέων στην πρόληψη και επίλυσή του και μεταφέρει μήνυμα ευαισθητοποίησης και κινητοποίησης. Προς αυτή την κατεύθυνση, πραγματοποιούνται εκδηλώσεις στα σχολεία όλης της χώρας, αλλά και εκτός σχολείων μια μεγάλη εκστρατεία ενημέρωσης βρίσκεται σε εξέλιξη για την ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών.

Άλλωστε, μια κοινωνία, η οποία παραβλέπει ή αγνοεί τον εκφοβισμό, είναι μια κοινωνία που έχει χάσει το σεβασμό των μελών της. Όλοι οφείλουμε να παρέχουμε στα παιδιά προστασία, στήριξη και πρότυπα συμπεριφοράς που καταδικάζουν κάθε μορφή βίας.

Είναι δικαίωμα του κάθε παιδιού να πηγαίνει σχολείο χωρίς να φοβάται…  Είναι υποχρέωση όλων μας να το προστατέψουμε…

Ας σταθούμε όλοι δίπλα τους!

Πατήστε εδώ για να μεταφερθείτε στο ειδικό mini-blog του Κέντρου Ευρωπαϊκών Γλωσσών Κωνσταντίνας Μελισσάρη κατά του bullying

Η Εκπαίδευση στον Πλάτωνα

Το ζήτημα της εκπαίδευσης εξετάζεται από τον Πλάτωνα εκτενώς στα δύο τελευταία έργα του, την Πολιτεία και τους Νόμους. Σκοπός του είναι να επιλέξει τόσο τα κατάλληλα μαθήματα όσο και την αρμόζουσα μέθοδο διδασκαλίας τους προκειμένου να αποδώσει η Παιδεία τον επιθυμητό καρπό της που, στην περίπτωσή του, δεν είναι η εκμάθηση τεχνών και η απόκτηση δεξιοτήτων αλλά η αρμονική ανάπτυξη της ψυχής των πολιτών. Πολίτες, για τον Πλάτωνα, είναι οι ελεύθεροι άντρες και οι ελεύθερες γυναίκες, με ελάχιστες διαφορές στην εκπαίδευσή τους, όσες ακριβώς απαιτεί η ιδιαιτερότητα της φύσης τους.

Σε αυτά τα δύο φιλοσοφικά έργα, το πολίτευμα και οι αξίες μιας κοινωνίας συνυφαίνονται τόσο στενά με την πνευματική υπόσταση των μελών της όσο σε κανένα άλλο. Γι αυτόν, άλλωστε, το λόγο, ο δημιουργός τους αναδεικνύει την Παιδεία στο "μεγαλειώδες και μεγάλο ένα" που πρέπει να διαφυλαχθεί στην Πολιτεία ώστε να αποτελέσει την εγγύηση για την ενότητα και την πρόοδό της.

Ορισμός της Παιδείας

Ο Πλάτωνας ορίζει την Παιδεία ως την τέχνη εκείνη που μεταστρέφει την ψυχή από την περιοχή του γίγνεσθαι στην περιοχή του Όντος. Γίγνεσθαι είναι η δημιουργία ολόκληρη, που βρίσκεται σε συνεχή κίνηση και δράση, ενώ Ον είναι ο ίδιος ο Δημιουργός, που απλώς θεάται, παρατηρεί τις διεργασίες της και τις στηρίζει με την ακινησία του. Όταν κανείς καταπιάνεται με τη δράση, με την εκμάθηση τεχνών και την απόκτηση σωματικών αρετών (δεξιοτεχνία, οξυδέρκεια), η προσοχή του είναι στραμμένη προς τη δημιουργία -αντίθετα, όταν ενδιαφέρεται και εξασκείται στην απόκτηση ψυχικών αρετών (π.χ. φρόνηση), τότε επιχειρεί να προσεγγίσει τον ίδιο το Δημιουργό, το Ον (Νόμοι, 643c).

Με την προτίμηση που δείχνει στις πνευματικές αρετές, ο Πλάτωνας δεν αποκλείει καθόλου την εξάσκηση στις πρώτες, τις σωματικές. Απεναντίας, τονίζει ότι μπορεί κανείς να αποκτήσει τις πνευματικές αρετές ενόσω εξασκείται σωστά στις σωματικές, αν στην παιδεία του τοποθετείται το κέντρο βάρους όχι στις διάφορες απολαβές (φήμη, πλούτο, ευχαρίστηση) αλλά στην ανακάλυψη της ίδιας της φύσης του Όντος, όπως αυτή φανερώνεται στους κανόνες της συγκεκριμένης τέχνης. Ένα μέρος της ζωής τους οι άνθρωποι πρέπει να μαθαίνουν κι ύστερα να εργάζονται, προσφέροντας στην πολιτεία τους καρπούς της μελέτης τους.

Οι κοινωνικές τάξεις

Όλοι οι άνθρωποι, από τη γέννησή τους, ανήκουν φυσικά σε ένα από τα τέσσερα γένη- χρυσό, ασημένιο, χάλκινο, σιδερένιο- από τα οποία διαμορφώνονται οι τέσσερις κοινωνικές τάξεις ή κάστες (Πολιτεία, 415c). Χρυσό είναι το γένος των αρχόντων και ασημένιο των φυλάκων ή πολεμιστών. Τα άλλα δύο γένη, χάλκινο και σιδερένιο, περιλαμβάνουν τους τεχνίτες και τους γεωργούς αντίστοιχα. Αυτός ο χωρισμός σε γένη-τάξεις συμφωνεί με τη διάκριση της ψυχής σε τρία μέρη, κατά τον Πλάτωνα: το λογιστικό, που διακρίνει το ορθό από το λάθος και κατευθύνει την ανθρώπινη δράση, το θυμοειδές, που αντιστοιχεί στο αίσθημα που ανθρώπου, εκείνο που τον καθιστά ψυχωμένο, δηλαδή γενναίο και πρόθυμο να υπερασπιστεί τις αρχές του και το επιθυμητικό, που ορέγεται αντικείμενα του υλικού κόσμου και κατευθύνεται από επιθυμίες.

Οι άρχοντες αντιστοιχούν στο λογιστικό μέρος της ψυχής, που από τη φύση τους διαθέτουν πιο ανεπτυγμένο και οφείλουν να κυβερνούν την πόλη με τέτοιο τρόπο που να χαρακτηρίζεται σοφή. Οι φύλακες, που έχουν τονισμένο το θυμοειδές στοιχείο, στηρίζουν το έργο των αρχόντων, ακριβώς όπως κι εκείνο υποστηρίζει τις αποφάσεις του λογιστικού και οι τεχνίτες- αγρότες ικανοποιούν επιθυμίες και βασικές ανάγκες όλων των τάξεων με την παραγωγική τους εργασία, μια και σε κείνους το επιθυμητικό μέρος της ψυχής υπερισχύει. Ο διαχωρισμός των παιδιών σε φύλακες, τεχνίτες και γεωργούς γίνεται από τους άρχοντες πολύ νωρίς, ώστε να διδαχθούν το επάγγελμά τους από νεαρή ηλικία για να το εκτελούν με επιτυχία ως ενήλικες (Πολιτεία, 467-8).

Η επιλογή των αρχόντων

Όσον αφορά τους άρχοντες, η επιλογή τους γίνεται από την τάξη των φυλάκων, μέσα από μια σειρά δοκιμασιών που λαμβάνουν χώρα καθ’ όλη τη διάρκεια της εκπαίδευσή τους ως παιδιά, νέοι και άνδρες. Σε αυτές περιλαμβάνονται ασκήσεις που ξεχωρίζουν όσους δεν ξεχνούν την ορθή γνώμη (καλή μνήμη), όσους δεν αλλάζουν γνώμη λόγω άσκησης βίας (γενναιότητα), όσους δεν εξαπατώνται από τεχνάσματα (ευστροφία), από δέλεαρ ηδονών (αυτοσυγκράτηση) ή από απειλές (αφοβία) κι όσους δεν καταπονούνται εύκολα με συνεχή δοκιμασία σε αγώνες κι άλλες κοπιαστικές εργασίες (σωματικό και ψυχικό σθένος) (Πολιτεία, 412e- 415, 535-536). Ως εκ τούτου, η τάξη των αρχόντων απαρτίζεται από άντρες και γυναίκες άνω των πενήντα ετών που διοικούν την πολιτεία σε ποικίλους τομείς, προσφέροντας αυτή την υπηρεσία αφιλοκερδώς από το περίσσευμα της αρετής που εκ φύσεως διαθέτουν.

Εξαιτίας της ποικιλίας πολιτών, οι νόμοι και η εκπαίδευση χρειάζονται όλα τα στοιχεία εκείνα που θα πείσουν και τους τρεις τύπους ανθρώπων να παίζουν το ρόλο τους σωστά ως άρχοντες, φύλακες κι έμποροι/τεχνίτες/αγρότες. Οι άρχοντες, στους οποίους υπερισχύει το λογιστικό μέρος, είναι φιλόσοφοι και υπακούουν στο νόμο μέσω της λογικής, οι φύλακες, στους οποίους υπερισχύει το θυμοειδές μέρος, είναι φιλόδοξοι και υπακούουν μέσω του αισθήματος της ντροπής και οι αγρότες ή τεχνίτες, στους οποίους υπερισχύει το επιθυμητικό μέρος είναι φιλοχρήματοι και υπακούουν μέσω του φόβου της τιμωρίας. Ο νόμος, λοιπόν, και η παιδεία πρέπει να διαθέτουν αφενός τις χρυσές ποιότητες του λογισμού -λογική, τεκμηριωμένη διατύπωση-, αφετέρου τις ασημένιες του αισθήματος -μυθική, καλλιτεχνική ομορφιά που εμπνέει- αλλά και τη σιδερένια πυγμή της τιμωρίας, που θα αποτρέπει την απληστία του επιθυμητικού μέρους της ψυχής. Μάλιστα, αυτή κυρίως η άποψη θα φανεί χρήσιμη, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι συμμορφώνονται μόνο χάρη στο φόβο, καθώς είναι αδύναμοι κι επιρρεπείς στην απόλαυση και τη θλίψη (Νόμοι, 644-645).

Η σχέση πολίτη-Πολιτείας

Αυτός ο χωρισμός σε τάξεις και η κατανομή ρόλων στην Πολιτεία δεν έχει κανένα ρατσιστικό χαρακτήρα- είναι καθαρά λειτουργικής φύσης και βασίζεται στην ατομική κλίση του καθενός. Επιτρέπει στον κάθε πολίτη να παίξει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον ένα και μοναδικό ρόλο που του αναλογεί στην ορισμένη πολιτεία. Για τον Πλάτωνα, η αδικία πηγάζει από το γεγονός ότι κάποιος προσπαθεί να αρπάξει ένα αγαθό που δεν του ανήκει, έστω κι αν τούτο είναι άυλο, όπως ένα αξίωμα ή επάγγελμα (Πολιτεία, 433-5b). Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που το ρόλο του λογιστικού στον άνθρωπο ασκεί το θυμοειδές ή το επιθυμητικό μέρος, ανατρέποντας με αυτόν τον τρόπο την ψυχική δικαιοσύνη του πλάσματος. Καθώς, όμως, ο πολίτης βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με την Πολιτεία του, η ατομική του δικαιοσύνη στηρίζει την κοινωνική και στηρίζεται σε αυτήν. Σε μια δίκαιη πολιτεία, οι ψυχές των πολιτών ρέπουν προς τη δικαιοσύνη, που ενδυναμώνει το κάθε μέρος τους, καθώς το υποχρεώνει να παίξει το ρόλο του σωστά. Εφόσον το λογιστικό αναλαμβάνει την καθοδήγηση της ψυχής, ενισχύει τη φιλομαθή- φιλοσοφική της διάσταση. Με λίγα λόγια, ξεκινώντας από μια δίκαιη πολιτεία, με την κατάλληλη παιδεία, διαπλάθει κανείς όχι μόνο δίκαιους αλλά και εν δυνάμει σοφούς ανθρώπους (Πολιτεία, 441e-443). Αν κοιταχθεί αντίστροφα το θέμα, πολλοί δίκαιοι άνθρωποι μαζί δε θα μπορούσαν παρά να συμβιώσουν με δίκαιο τρόπο, γεγονός που θα οδηγούσε στη δημιουργία μιας δίκαιης Πολιτείας.

Η Παιδεία ξεκινά από τη σύλληψη του παιδιού

Παραδόξως, η Παιδεία για τον Πλάτωνα δεν ξεκινάει από τη γέννηση του παιδιού αλλά από τη στιγμή της σύλληψής του, που θα πρέπει να είναι το υγιές επακόλουθο ενός υγιούς γάμου μεταξύ υγιών γονέων τόσο στην ψυχή όσο και στο σώμα. Γι αυτό το λόγο, από την κύηση ακόμα, οι γυναίκες θα πρέπει να γυμνάζουν τα έμβρυα με περπάτημα- στη συνέχεια, θα τα κινούν και θα τα μετακινούν ώστε "η εξωτερική κίνηση να γαληνεύει την εσωτερική ανησυχία". Η πειθαρχεία τους θα είναι μετρημένη, ώστε να μην καταντήσουν ούτε ιδιότροπα από την πολυτέλεια αλλά ούτε και μίζερα από τη στέρηση (Νόμοι, 789-793). Με μέτρο θα ικανοποιούνται και τα κλάματά τους, μια και αποτελούν εκδήλωση επιθυμιών.

Μέχρι τα εφτά τους χρόνια, τα παιδιά διαμορφώνουν το χαρακτήρα τους κυρίως μέσα απ' το παιχνίδι, γι αυτό και οι νόμοι θα πρέπει να ρυθμίζουν τα είδη του και να καθορίζουν ποινές κι αμοιβές μέσα στα πλαίσιά του, ώστε να αποτελεί αυτό ένα καλό προγύμνασμα για τη μετέπειτα ζωή (Πολιτεία, 793e). Θα εποπτεύονται από παιδαγωγούς ώστε να μην επιτευχθεί νίκη με ύπουλο τρόπο αλλά και να μην αλλοιώνονται οι κανόνες. Όπως και οι τέχνες, τα παιχνίδια οφείλουν να παραμένουν σταθερά ως προς το είδος τους, ώστε να μην δημιουργούν στα παιδιά επιθυμία για αλλαγές στην πολιτική και την κοινωνία μελλοντικά (Νόμοι, 793e, 797b). Οι όποιες αλλαγές αφορούν αποκλειστικά ανθρώπους σοφούς όπως οι άρχοντες και σε καμιά περίπτωση δεν είναι αντικείμενο συζήτησης ούτε καν μεταξύ ενηλίκων οποιασδήποτε τάξης, πόσο μάλλον άμαθων παιδιών.

Στην πραγματικότητα, τα παιδιά επιδιώκουν τη σταθερότητα και την ασφάλεια που εμπνέουν οι κανόνες αλλά, κυρίως, η δίκαιη εφαρμογή τους- μέσα από αυτήν, αναπτύσσεται σε στέρεη βάση ο λογισμός και το αίσθημά τους, προάγοντάς τα σε αξιόπιστους κι ευτυχισμένους ενήλικες. Αυτές οι αρετές είναι πολυτιμότερες από το όποιο επαναστατικό και ρηξικέλευθο πνεύμα θα τους μετέδιδε μια υπερεκτιμημένη δημοκρατική θεώρηση των πραγμάτων που εξισώνει με καταστρεπτική απλουστευτικότητα τους πάντες και τα πάντα, αγνοώντας τις όποιες φυσικές διαφοροποιήσεις και ρυθμίσεις υπάρχουν.

Ειδική εκπαίδευση των παιδιών

Από τα εφτά τους χρόνια, τα παιδιά δέχονται ειδική εκπαίδευση, ξεκινώντας από την ποίηση και τη μουσική, που διδάσκονται πριν από το χορό και τη γυμναστική, μια και η ψυχή είναι ανώτερη του σώματος. Κοινός, ωστόσο, σκοπός όλων αυτών των μαθημάτων είναι να αναπτυχθούν αρμονικά τόσο το ψυχωμένο τμήμα της ψυχής (η γενναιότητα) όσο και το μειλίχιο ή φιλομαθές τμήμα της κι όχι η επίδειξη σωματικών κατορθωμάτων ή ρητορικής και ποιητικής δεινότητας (Πολιτεία, 411-2). Αυτός, εξάλλου, είναι και ο λόγος που με μεγάλη αυστηρότητα καταδικάζονται από τον Πλάτωνα έργα ονομαστών ποιητών, όπως ο Όμηρος, στα σημεία εκείνα που αποδίδουν ψευτιές και ποταπότητες σε πρόσωπα θεϊκής καταγωγής, σε ήρωες και σοφούς ή, ακόμα, και στους ίδιους τους θεούς. Εφόσον η φύση ενός θεού είναι απλή και καθαρή, οι εκφράσεις του θα πρέπει να είναι ανάλογες, επομένως, ο όποιος μικτός χαρακτήρας παρουσιάζεται στα ποιήματα μάλλον αποτελεί επινόηση του ίδιου του "ψευδόμενου" ποιητή (Πολιτεία, 377e-378).

Ένα άλλο στοιχείο στο οποίο εφιστά την προσοχή είναι η παρουσίαση του Άδη και του θανάτου εν γένει με ευχάριστο τρόπο ώστε να μην καλλιεργείται στους φύλακες ο φόβος γι αυτόν, που θα μειώσει την ανδρεία τους στη μάχη (Πολιτεία, 386α). Επίσης, θα πρέπει να αφαιρεθούν από την εκπαίδευση όσα ποιήματα περιγράφουν θρήνους και οδυρμούς ανθρώπων που λογίζονται σπουδαίοι, μια και είναι εκδηλώσεις ανάρμοστες όχι μόνο σε άντρες αλλά και σε γυναίκες που σέβονται τον εαυτό τους. Παρομοίως, η εκδήλωση ξέφρενης χαράς με ασυγκράτητα γέλια δεν τους αρμόζει: είναι χαρακτηριστική η επισήμανσή του ότι μια τέτοια υπέρμετρη εκδήλωση χαράς δημιουργεί εξίσου δυνατή τάση να αλλάξει η διάθεση (Πολιτεία, 387-8). Επομένως, οι υποψήφιοι φύλακες, αλλά και οι ελεύθεροι πολίτες, θα πρέπει να μιμούνται ανθρώπους μυαλωμένους, μετρημένους κι ευσεβείς, σαν αυτούς που θα θέλαμε να γίνουν και οι ίδιοι μεγαλώνοντας, μια και ο νους εθίζεται σ' ό,τι μιμείται από μικρή ηλικία, όπως το σώμα και η φωνή (Πολιτεία, 395b-397). Οι κανόνες αυτοί είναι απόλυτοι για τους φύλακες και, σε κάποιο βαθμό, θα πρέπει να ενθαρρύνονται και οι υπόλοιποι να τους ακολουθούν, αν και όχι με την ίδια αυστηρότητα, μια και ο ρόλος τους στην Πολιτεία είναι λιγότερο απαιτητικός από των πρώτων.

Η σωματική εκπαίδευση

Στα τραγούδια και τις μελωδίες, απαγορεύει τους πολυσύνθετους, υπερβολικά πλαδαρούς ή θρηνητικούς ρυθμούς, που μετατρέπουν τους ψυχωμένους ανθρώπους σε ευέξαπτα πλάσματα και τους μειλίχιους σε νωθρά. Απομένουν δύο, ο δωρικός, ταιριαστός σε πολεμιστές (σχετίζεται με τους γνωστούς μας παιάνες που ενθάρρυναν τους άνδρες στη μάχη) και ο φρυγικός (ειρηνικός, ήπιος ρυθμός, που μοιάζει με παράκληση, προσευχή ή νουθεσία, ταιριαστός σε καιρούς ειρήνης και μάλλον σε τραγούδια που απευθύνονται στο Θεό) (Πολιτεία, 398c-399c). Τα μουσικά όργανα που χρειάζονται για τη συνοδεία τους είναι λίγα και απλά - λύρα, κιθάρα και ο ποιμενικός αυλός (σουραύλι) (Πολιτεία, 399d-400). Η σημασία που αποδίδει ο Πλάτωνας στην αγωγή με τη μουσική και την ποίηση σχετίζεται με την ικανότητα που έχουν αυτές οι τέχνες να διεισδύουν στα τρίσβαθα της ψυχής και να την κάνουν δεκτική στην ευπρέπεια και την ομορφιά. Εκπαιδεύουν, με άλλα λόγια, το θυμοειδές- το αίσθημα- του ανθρώπου έτσι ώστε, όταν αυτός φτάσει στην ηλικία του λογισμού (τα 16 χρόνια περίπου), να είναι σε θέση να διακρίνει την ομορφιά ή την ασχήμια γύρω του, έχοντας διαμορφώσει από παιδί τα κριτήριά της μέσα του (Πολιτεία, 401e-402).

Στο θέμα της γυμναστικής δεν επιδείχνει την ίδια αυστηρότητα, μια και, όπως λέει χαρακτηριστικά, η καλή ψυχή μεριμνά για ένα καλό σώμα, οπότε, αρκεί η υπόδειξη μερικών βασικών αρχών (Πολιτεία, 403d). Η άσκηση θα πρέπει να είναι απλή και μετρημένη, να αποφεύγεται το μεθύσι και ο εθισμός σε μια πολύ συγκεκριμένη κι απαρέγκλιτη δίαιτα (μια και οι πολεμιστές αλλάζουν συχνά τόπο διαμονής): συστήνονται ψητά κρέατα και καθόλου γλυκά και άλλες ποικιλίες που γεννούν αρρώστιες ενώ απαγορεύονται οι εταίρες (Πολιτεία, 404). Δείγμα, όπως λέει, της ασθένειας μιας πολιτείας είναι η ύπαρξη πολλών θεραπευτηρίων και δικαστηρίων, όπου οι άνθρωποι, πάσχοντας είτε στην ψυχή είτε στο σώμα, περνούν πολύ χρόνο απ' τη ζωή τους από αδυναμία να ελέγξουν οι ίδιοι τα πάθη τους (Πολιτεία, 405b).

Ειδικά στο θέμα της υγείας, η άποψή του είναι μάλλον ρηξικέλευθη και σκληρή για τα σύγχρονα ήθη: εφόσον κριτήριο για τη συνέχιση μιας ζωής είναι η χρησιμότητα, οι μακρόχρονες θεραπείες πρέπει να απαγορεύονται. Αν μια φύση είναι ασθενική ή κατάντησε τέτοια από απραξία και κακοζωία, θα πρέπει να της δοθεί μια αγωγή που να παράγει άμεσα αποτελέσματα και να την επαναφέρει σύντομα υγιή στην κοινότητα. Αλλιώς, φροντίζει κανείς τόσο το σώμα του, που παραμελεί τη μελέτη της φιλοσοφίας με την πρόφαση ιλίγγων και πονοκεφάλων ή άλλων ψυχικών πόνων (Πολιτεία, 405b-408c) .

Στόχος των παιδιών η βελτίωση της ψυχής τους

Καθώς οι νεαρές ηλικίες αρέσκονται στην κίνηση, πρέπει να μάθουν να χορεύουν ώστε να αξιοποιήσουν τα θεία δώρα του ρυθμού και της αρμονίας. Όμως, μέτρο του ωραίου δε θα είναι η ευχαρίστηση που θα προσφέρουν αλλά η βελτίωση της ψυχής τους- γι αυτό και θα πρέπει να μιμούνται τις κινήσεις ενός ενάρετου ανθρώπου όταν βιώνει μια ορισμένη ψυχική κατάσταση και να απαγορεύονται δια νόμου οι μιμήσεις κακών χαρακτήρων, όσο ευχάριστες και διασκεδαστικές κι αν είναι. Κριτήριο της καλής τέχνης είναι η απόλαυση που αυτή φέρνει στους ανθρώπους με λεπτότερα γούστα και επαρκή εκπαίδευση, όχι στο ευρύτερο κοινό. Αν τα έργα κρίνονται από ειδικούς δικαστές, αποτρέπονται οι ποιητές από την παγίδα της ικανοποίησης των μαζών, κάτι που τους αναγκάζει να καταφεύγουν σε χοντροκοπιές και καινοτομίες προκειμένου να τις προσελκύσουν.

Πρέπει να προβάλλεται ο δίκαιος άνθρωπος και ποτέ να μην ταυτίζεται η αδικία με ευτυχία, να μην παριστάνεται, δηλαδή, ένας άδικος άνθρωπος ευτυχισμένος. Προσοχή επίσης χρειάζεται και στο να αποδίδονται στους άντρες και στις γυναίκες οι κινήσεις που αρμόζουν στη φύση τους, όσο ενδιαφέρουσα κι αν μας φαίνεται η ανάμιξή τους. Για όλους αυτούς τους λόγους, οι κριτές είναι και πάλι άρχοντες, άνθρωποι γύρω στα πενήντα, που κατέχουν τους σωστούς ρυθμούς και τις αρμονίες ώστε να διακρίνουν την ορθότητα των μουσικών έργων. Οι νεότεροι, αρκεί να αποστηθίζουν σωστά τα βήματα και τις κινήσεις, κι ας μην κατανοούν την ακριβή τους φύση (Νόμοι, 669-670).

Ο Πλάτωνας επιμένει ιδιαίτερα στην προβολή της δικαιοσύνης και της ομορφιάς στις τέχνες, διότι, με το ρυθμό και τη μελωδία, οι ψυχές μαλακώνουν και γίνονται εύπλαστες σαν των παιδιών, κατάλληλες για ηθική διαμόρφωση, αλλά και για διαστρέβλωση, στην περίπτωση που δεχτούν ανήθικες επιρροές (Νόμοι, 671). Είναι χαρακτηριστικό αυτό που λέει για τους δικαστές, ότι, αν θέλουμε να είναι δίκαιοι, πρέπει να φροντίσουμε να γνωρίσουν την αδικία σε μεγάλη ηλικία ώστε να μην "μολυνθούν" από αυτήν- απεναντίας, οι γιατροί, όταν σε επαφή από νωρίς με διάφορες ασθένειες, είναι σε θέση να εξελίξουν την τέχνη τους περισσότερο, μια και η ψυχή δεν επηρεάζεται από το άρρωστα σώματα αλλά από νοσηρές ψυχές (Πολιτεία, 409-10).

Η μελέτη των επιστημών

Μετά τη σωματική εκπαίδευση, σειρά έχει η μελέτη των επιστημών, που πρέπει να αρχίζει με τους αριθμούς. Αυτή η γνώση είναι άκρως απαραίτητη τόσο για τους φύλακες, όσο και για τους απλούς ανθρώπους για πρακτικούς λόγους που έχουν σχέση με την καθημερινή τους ζωή (μετρήσεις βάρους, χωρισμό εδαφών κτλ. Όμως, έχει μια επιπλέον σημασία, καθώς δρα και ως διεγερτικό της σκέψης (Νόμοι 818-819d, Πολιτεία 522-525c). Για την τάξη των φυλάκων, η μελέτη αυτή θα πρέπει να φτάνει ως την ίδια τη φύση των αριθμών (Πολιτεία, 535-6). Με τον ίδιο σκοπό, θα πρέπει να επιδίδονται στη γεωμετρία, τη στερεομετρία αλλά και την αστρονομία, κυρίως μελετώντας προβλήματα και όχι παρατηρώντας μέσω των αισθήσεων, εφόσον όσα μας δείχνει η όραση, είναι πολύ κατώτερα των όσων μας φανερώνουν η νόηση και ο λογισμός (Πολιτεία, 527-530).

Τελευταία και σημαντικότερη είναι η Διαλεκτική, επιστήμη που πορεύεται προς την ίδια την αφετηρία των επιστημών. Η μέθοδος αυτή έχει ως στόχο της να συλλάβει ο άνθρωπος την ουσία του κάθε πράγματος, το Ον, χώρια από κάθε αισθητηριακή αντίληψη, με τη βοήθεια του λογισμού (Πολιτεία, 532-537). Οι άλλες επιστήμες βασίζονται σε υποθέσεις και γνώμες (αξιώματα) και, βάσει αυτών, αναλώνονται σε τεχνικές κατασκευές που αφορούν τον κόσμο του γίγνεσθαι. Απεναντίας, η Διαλεκτική προσεγγίζει άμεσα το Ον, μέσω της γνώσης και της νόησης. Η ίδια η μέθοδος συνίσταται σε μια σειρά ερωτήσεων που επιδέχονται θετικής ή αρνητικής απάντησης και έχουν σαν στόχο να αποκαλύψουν την αλήθεια ή το ψέμα που κρύβει μια ορισμένη αρχική πρόταση. Αυτός που ρωτάει, θα πρέπει να έχει γνώση ή, έστω, υποψία της αλήθειας αλλά δε δίνει καμία πληροφορία έτοιμη στο συνομιλητή του παρά τον καθοδηγεί στην ανακάλυψή της.

Όσο διαφωτιστική κι αν είναι, όμως, η διαλεκτική, άλλο τόσο επικίνδυνη μπορεί να αποδειχτεί αν χρησιμοποιηθεί από φαύλους και κόλακες, που με τη βοήθειά της θα κλονίσουν τις παραδοσιακές αρχές των απλών ανθρώπων, που τις προσέλαβαν από την παιδεία τους ως αυταπόδεικτες. Αν οι εξυπνότεροι τους κλονίσουν, εκείνοι θα δυσπιστήσουν προς τους άρχοντες και την παιδεία τους και θα στραφούν, από την αυθεντία του νόμου, σε εκείνη της δικής τους κρίσης. Διαθέτοντας, όμως, εκ φύσεως, αδύναμο λογισμό, θα ακολουθήσουν τις επιθυμίες και τις παρορμήσεις τους. Έτσι, αυτή η επιστήμη θα επιτρέπεται να χρησιμοποιείται μόνο από τους άρχοντες, τους άριστους δηλαδή φύλακες που πέρασαν "δια πυρός και σιδήρου" από την εκπαίδευση και τα καθήκονά τους (Πολιτεία, 539-540). Αυτοί, θα πρέπει να αγρυπνούν όσο το δυνατόν περισσότερο, μια και αποτελούν το λογισμό της Πολιτείας τους, που αγρυπνά προκειμένου να την προφυλάξει από τους εχθρούς. Δε θα επιτρέπουν στον εαυτό τους να κοιμάται περισσότερο απ' τους δούλους ή να τεμπελιάζει, γεγονός που θα μειώσει το σεβασμό τους αλλά και το φόβο των μοχθηρών απέναντί τους (Νόμοι, 805-808). Τη μέθοδος αυτή θα τη διδάσκονται κατ' αποκλειστικότητα για δύο με τρία χρόνια προκειμένου να συνταιριάξουν τις σκόρπιες επιστημονικές γνώσεις που έλαβαν ως τότε με τη μελέτη μιας επιστήμης όπου οι αισθήσεις δε μπορούν να βοηθήσουν (Πολιτεία, 535-537c).

Ο Πλάτωνας αναγνωρίζει τη μεγάλη δυσκολία του νομοθέτη να πείσει για την αξία και αναγκαιότητα των νόμων του· γι αυτό, λέει ότι πρέπει να καταφύγει στη διάδοση της αντίληψης πως είναι θεόπνευστοι, μια και η λογική ορθότητα δεν επηρεάζει τη μεγαλύτερη μερίδα των ανθρώπων (Νόμοι, 832e). Αυτό θα επιτευχθεί με μια σειρά κατάλληλων μύθων, που μεταδίδουν έμμεσα ηθικές αρχές, βοηθώντας την εκπαίδευση να καταπολεμήσει τον ισχυρότερο εχθρό της- τη λαχτάρα για πλούτη και απολαύσεις, που οδηγεί τους σεμνούς εκ φύσεως να γίνουν έμποροι ή υπηρέτες και τους ψυχωμένους, ληστές, φιλοπόλεμοι και αυταρχικοί (Νόμοι, 831d, Πολιτεία, 583).

Πηγή: omilosmeleton.gr

Διαβάστε σχετικό άρθρο στα Αγγλικά

Διαβάστε ακόμη

• Ο ρόλος της Παιδείας στον Αριστοτέλη
• Ο ρόλος της Παιδείας